Στις ΗΠΑ οι πρόσφατες εξελίξεις όσον αφορά στη χρηματοδότηση διαφόρων κοινωνικών προγραμμάτων έχουν σημάνει συναγερμό. Σε μια χώρα που το κράτος είχε μια σημαντική συμβολή εντός και εκτός συνόρων όσον αφορά στη χρηματοδότηση κοινωνικών έργων η απότομη αλλαγή ρότας σε πολλές περιπτώσεις έχει δημιουργήσει σημαντικές αναταράξεις. Και αν αρχική αυτό αφορούσε πρωτίστως δράσεις σχετικές με τη διαφορετικότητα και τη συμπερίληψη, καταγράφονται σημαντικές συνέπειες (πρωτογενείς και δευτερογενείς) και σε άλλους υποτομείς των κοινωνικών δράσεων.

Σε απάντηση αυτού του δυσμενούς κλίματος και της γενικευμένης ανησυχίας το Council on Foundations, το κυριότερο δευτεροβάθμιο όργανο κοινωφελών ιδρυμάτων των ΗΠΑ, διενήργησε μια έρευνα στα μέλη του για τις νέες τάσεις στον χώρο της φιλανθρωπίας.  

Ένα πρώτο, σημαντικό αποτέλεσμα είναι η ενίσχυση της αναζήτησης πεδίων συνεργασιών μεταξύ των κοινωφελών ιδρυμάτων. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα κατέδειξε ότι περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες είναι έτοιμοι να προχωρήσουν σε περισσότερες συνεργατικές χρηματοδοτήσεις και άλλες ενέργειες. Η διάθεση αυτή αντανακλά μια επίσπευση μιας ήδη προϋπάρχουσας τάσης, καθώς οι συνεργασίες έχουν αποδειχθεί ότι οδηγούν σε μεγέθυνση του αντικτύπου που δημιουργείται. 

Στο ελληνικό οικοσύστημα θα έλεγε κανείς ότι την τελευταία δεκαετία έχουν γίνει εξαιρετικά σημαντικά βήματα προς μια ανάλογη κατεύθυνση. Συχνότερα από ποτέ βλέπουμε συγχρηματοδοτήσεις κοινωφελών έργων από 2 ή και περισσότερα κοινωφελή ιδρύματα. Ενδιαφέρον παράδειγμα, δε, αποτελεί η πρωτοβουλία «Σημεία Στήριξης» με τη σταδιακή του ωρίμανση που οδήγησε στη διεύρυνση του αριθμού των κοινωφελών ιδρυμάτων που το στηρίζουν. Εκεί που υπάρχει μεγαλύτερο περιθώριο ανάπτυξης είναι οι προγραμματικές (με την έννοια της πολυετούς διάρκειας), τομεακές συνεργασίες. Αν και η Πρωτοβουλία ’21 έχει να παρουσιάσει σημαντικές κινήσεις προς το πεδίο αυτό μας λείπουν κοινά πολυετή προγράμματα όπως αυτά κάτω από το NEF – π.χ. το Civitates ή το European AI & Society Fund. Τέτοιες πρωτοβουλίες χτίζουν πάνω στις γενικές παραδοχές ότι ένας πολυετής προγραμματισμός υποστηρίζει ζυμώσεις και στρατηγικές προσεγγίσεις από την πλευρά των υλοποιητών (ΟΚοιΠ), ενώ οι συμπράξεις οδηγούν σε καλύτερη κεφαλαιοποίηση επί των πόρων που διαθέτει το κάθε ίδρυμα ξεχωριστά, όπως τα δίκτυα, την τεχνογνωσία, κα.

Ένα ακόμα ζήτημα που έφερε η έρευνα του Council on Foundations είναι αυτό της στόχευσης προς την κάλυψη χρηματοδοτικών κενών. Πιο συγκεκριμένα, το 44% των μελών του απάντησε ότι εξετάζουν να αλλάξουν τους τομείς προτεραιότητας ώστε να καλύψουν τομείς όπου καταγράφονται σημαντικές ελλείψεις χρηματοδοτήσεων.

Αυτή η δυναμική αναπροσαρμογή της στόχευσης των χρηματοδοτήσεών τους είναι εξαιρετικά σπάνια (και συχνά διαχειριστικά δύσκολη) αλλά εξόχως βοηθητική προς το σύνολο του τομέα – το οποίο με τη σειρά του στηρίζεται σε μια λογική οικοσυστήματος: όλοι οι δρώντες αλληλοεπηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό. Σκεφτείτε για παράδειγμα το πως η προσήλωση πολλών κοινωφελών ιδρυμάτων σε ζητήματα υγείας και (θαλασσίου) περιβάλλοντος σε συνδυασμό με την πρόσκαιρη αλλά σημαντική μείωση των δωρεών ιδιωτών πόσα κενά δημιούργησε σε κοινωνικές δράσεις. Πόσο χρήσιμο θα ήταν ένα μέρος των χρηματοδοτήσεων των κοινωφελών ιδρυμάτων να διέθετε την ευελιξία να ανακατευθυνθεί προς τους τομείς αυτούς.

Τέλος, η έρευνα σημείωσε ότι το 39% των ερωτηθέντων έχουν ήδη ή εξετάζουν να μειώσουν τους περιορισμούς επί των χρηματοδοτήσεών τους, αγκαλιάζοντας ακόμα περισσότερο τις λεγόμενες «οργανωσιακές δωρεές» αυτές που δίδονται για την υποστήριξη των επιλεγμένων οργανώσεων εν γένει και όχι ειδικά κάποιου συγκεκριμένου έργου που θα υλοποιήσουν. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα οφέλη τέτοιου τύπου δωρεών έχουν ερευνητικά και βιβλιογραφικά επιβεβαιωθεί, με σημαντική ωφέλεια προς τους δωρεοδόχους. 

Η σχετική κρίση στις ΗΠΑ φαίνεται να φέρνει μια δυναμική απάντηση από τα εκί κοινωφελή ιδρύματα, ενισχύοντας τάσεις που ήδη είχαν κάνει την εμφάνισή τους τα προηγούμενα χρόνια. Το πολύ θετικό για εξωτερικούς παρατηρητές, όπως το δικό μας οικοσύστημα, είναι ότι μπορεί να παρατηρήσει με μια σχετική ασφάλεια τις εξελίξεις αυτές και να διαμορφώσει νέες πολιτικές χωρίς την πίεση μιας έντονης κρίσης. 

Μια πρώτη σκέψη, για κάτι πολύ συγκεκριμένο, από την προηγούμενη συζήτηση, θα ήταν η δημιουργία ενός συνεργατικού προγράμματος πολυετούς υποστήριξης, για παράδειγμα για τρία έτη, μερικών οργανώσεων με οργανωσιακές δωρεές. Τόσο το HIGGS όσο και το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου θα ήταν στη διάθεση των διοργανωτών μιας τέτοιας πρωτοβουλίας να αξιολογήσει ex ante, interim και ex post τα αποτελέσματα ενός τέτοιου προγράμματος ώστε να αναδειχθούν οι πιθανές πολύπλευρες ωφέλειές του – μεταξύ κοινωφελών ιδρυμάτων, προς τους δωρεοδόχους, προς ευρύτερα το οικοσύστημα. 

Δρ. Σωτήρης Πετρόπουλος

  Συνιδρυτής του HIGGS