Οικονομική ανεξαρτησία και Διαφάνεια. Τα δύο πολύτιμα πετράδια στο στέμμα της οργανωμένης Κοινωνίας των Πολιτών (KτΠ). Πρέπει να τα φυλάμε ως κόρη οφθαλμού. Κάθε “στραβή” μας πάει όλους πίσω μια και η δυσφήμιση δεν κάνει διακρίσεις και μας απομακρύνει από τον απαραίτητο στόχο της ενίσχυσης της εμπιστοσύνης της κοινωνίας, της ενεργοποίησης και - γιατί οχι - της ένταξης μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας σε Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών (από εδώ και πέρα ΟΚοιΠ, τέρμα οι παλιές τρισκατάρατες ΜΚΟ) και άλλα σχήματα της ΚτΠ.
Με αφορμή διαρροές και σκάνδαλα που είδαν το φως της δημοσιότητας μέσα στα τελευταία χρόνια, εχουν αναπτυχθεί πρωτοβουλίες οργανώσεων της ΚτΠ με σκοπό τη δέσμευση σε κανόνες και την προαγωγή της διαφάνειας. Μικρές, μικρομεσαίες, μεγαλύτερες οργανώσεις και ιδρύματα φαινεται να συμπλέουν σε αυτή την προσπάθεια. Ιδανικά, οι παράλληλες αυτες προσπάθειες μπορούν να συντονιστούν και να συγχρονιστούν προτείνοντας στην πολιτεία (ανεξαρτήτως υπουργού και κυβέρνησης) το απαραίτητο πλαίσιο (στον αντίποδα του “σχεδόν κάθε Υπουργείο και διαφορετικό πλαίσιο για τις ΟΚοιΠ”). Η εκάστοτε εξουσία είτε θα συνεχίσει να προσπαθεί την επιβολή κανόνων που τη διευκολύνουν στον έλεγχο της ΚτΠ είτε θα διαμορφώσει το απαραίτητο πλαίσιο που θα τις βοηθήσει να ανθίσουν. Μέχρι τωρα, φαινεται να επιλέγει το πρώτο!
Οσο για το άλλο πετράδι του στέμματος, την ανεξαρτησία, εκεί τα πράγματα έχουν ακόμα περισσότερες αναγνώσεις αφού όλοι/ες όλα τη διεκδικούν, την ευαγγελίζονται και την αναφέρουν ως αδιαπραγμάτευτη αρχή τους. Η αλήθεια είναι λίγο πιο περίπλοκη καθώς η δράση, η ύπαρξη, η οικονομική επιβίωση της πλειονότητας των ΟΚοιΠ εξαρτάται από προγράμματα, εταιρικούς πόρους, ιδρύματα αλλά και κρατικούς πόρους. Η πλειονότητα των οργανώσεων θέτει και εφαρμόζει ελέγχους για την προέλευση των πόρων, τις δραστηριότητες των δωρητών απ’ όπου προέρχονται οι χρηματοδοτήσεις (εκτιμώ ότι, από την πλευρά των Ιδρυμάτων, υπάρχει σημαντικό περιθώριο βελτίωσης της διαφάνειας σχετικά με την προέλευση των πόρων). Η Greenpeace επέλεξε έναν πιο σκληρό δρόμο τον οποίο, εξ όσων γνωρίζω, ακολουθούν ελάχιστες οργανώσεις στη χώρα μας (μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού): δεν δέχεται κρατικούς ή ευρωπαϊκούς πόρους, δεν δέχεται εταιρικούς πόρους, δέχεται αποκλειστικά πόρους από φυσικά πρόσωπα, από πολίτες. Έτσι, με μια εντελώς αμεσοδημοκρατική διαδικασία, χιλιάδες πολίτες δίνουν στην οργάνωση τη δυνατότητα να συνεχίσει τη δράση της (ή όχι), και μεταφέρουν το ενδιαφέρον τους (ή την αδιαφορία τους) για τις θεματικές (εκστρατείες) στις οποίες δραστηριοποιείται η οργάνωση. Με άλλα λόγια, οι πολίτες αποτελούν το ζωντανό θερμόμετρο που επιτρέπει στην οργάνωση να γίνει, όπου και όταν χρειαστεί, χρήσιμα δυσάρεστη.
Σε μία εποχή όπου πόλωση, λαϊκισμός, έλεγχος της πλειονότητας των ΜΜΕ από μεγάλους επιχειρηματικούς ομίλους είναι ο κανόνας, η Greenpeace διεκδικεί τη δυνατότητα να εκφράζει άφοβα τη γνώμη της, να βάζει στο στόχαστρο μεγάλους εταιρικούς παίκτες οι δραστηριότητες των οποίων προκαλούν σημαντική βλάβη στο περιβάλλον χωρίς να φοβάται, χωρίς να ανησυχεί για τυχόν περικοπές χρηματοδοτήσεων, αποκλεισμό από ΜΜΕ που ανήκουν στους αντίστοιχους επιχειρηματικούς ομίλους κοκ. Τέτοιες χρηματοδοτήσεις δεν υφίστανται, όπως βεβαιώνεται κάθε χρόνο από έλεγχο ορκωτών λογιστών. Όσο για τον αποκλεισμό από ΜΜΕ, αυτόν τον βιώνουμε εδώ και πολλά χρόνια καθώς μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων μας μάς φέρνουν απέναντι σε μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα στον χώρο της ενέργειας, των κατασκευών κοκ. Οι πολίτες που μας εμπιστεύονται είναι το κλειδί της επιβίωσης για την οργάνωση. Η δική τους γνώμη είναι αυτή που μετράει και όχι αυτή των ενεργειακών ομίλων ή όποιου άλλου εταιρικού παίκτη του οποίου δραστηριότητες απειλούν το κλίμα του πλανήτη, τη βιοποικιλότητα, τη θαλάσσια ζωή. Αυτή η επιλογή, διατυπωμένη ως όρος στο καταστατικό της οργάνωσης, μας επιτρέπει επίσης να σταθούμε με θάρρος απέναντι σε επιλογές της ΕΕ, χωρίς να ανησυχούμε για τυχόν χρηματοδοτήσεις που δεν θα έρθουν αφού…δεν θα τις ζητήσουμε.
Αυτή η επιλογή μας δίνει τεράστια δύναμη. Δεν έρχεται όμως χωρίς κόστος.
Απαιτεί συνεχή κινητοποίηση, ενημέρωση των οικονομικών υποστηρικτών, αναζήτηση νέων, ανανέωση της οικονομικής εισφοράς, αναζήτηση των αιτιών της άρσης της οικονομικής στήριξης (διαφωνία, άρση εμπιστοσύνης, οικονομική αδυναμία, επιλογή στήριξης άλλου φορέα, άλλο;). Όλη αυτή η υπέροχη, ζωντανή και καθ’ όλα εκπαιδευτική διαδικασία απαιτεί σημαντικούς ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους. Ε, ναι λοιπόν, χρειάζονται χρήματα για να βρεθούν χρήματα. Σημαντικό μέρος του δυναμικού του ελληνικού γραφείου της Greenpeace, όπως και κάθε γραφείου της Greenpeace σε κάθε άκρη της γης, αφιερώνει την ενέργεια, τον χρόνο, την προσπάθειά του στην εξασφάλιση της οικονομικής ανεξαρτησίας της οργάνωσης.
Μικρό μέρος του ετήσιου προϋπολογισμού (σπάνια αγγίζει το 10% και δεν ξεπερνά το 20%) μπορεί να προέρχεται από Ιδρύματα, οι πόροι των οποίων δεν δημιουργούνται από δραστηριότητες που είτε προκαλούν περιβαλλοντική βλάβη (όπως παραγωγη-επεξεργασία ορυκτών καυσίμων, εντατική γεωργία-αγροχημικά, υπεραλίευση, αποδάσωση κοκ) είτε συνδέονται με εταιρείες που ασκούν τέτοιες δραστηριότητες.
Στην προφανή ερώτηση αν θα συνιστούσα σε κάθε οργάνωση να ακολουθήσει, να ασπαστεί την επιλογή μας, η απάντηση δεν είναι απλή ή εύκολη. Η συγκεκριμένη επιλογή είναι πολύ δυνατή αλλά ταυτόχρονα δύσκολη στην υλοποίηση. Δεν είναι τυχαίο ότι πολύ μικρός αριθμός οργανώσεων την έχει υιοθετήσει. Στην πλειονότητά τους, οι οργανώσεις αυτές είτε είναι μέλη διεθνών δικτύων είτε έχουν οργανική σύνδεση με άλλες οργανώσεις ώστε να γίνει η απαραίτητη μεταφορά τεχνογνωσίας, να υπάρχει η απαραίτητη βοήθεια στα πρώτα δύσκολα βήματα αλλά και σε κάθε επόμενο αναπόφευκτα δύσκολο βήμα που θα ακολουθήσει. Αν λοιπόν το αποφασίσετε, ξεκινήστε χτυπώντας την πόρτα της Greenpeace.
H ενίσχυση της διαφάνειας και ανεξαρτησίας των ΟΚοιΠ είναι απαραίτητη και θα συμβάλλει σίγουρα στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης της κοινωνίας. Είναι, όμως, λάθος να περιμένει κάποιος, αυτό από μόνο του, να φέρει την άνοιξη. Το πραγματικά δύσκολο στοίχημα είναι η κινητοποίηση των πολιτών. Όχι μόνο να εμπιστευτούν αυτά που κάνουν οι άλλοι, αλλά να θεωρήσουν ανάγκη τους να σηκωθούν από κρεβάτια, καναπέδες κλπ και να αναλάβουν δράση, είτε μπαίνοντας σε σχήματα που ήδη υπάρχουν, είτε προτείνοντας νέα σχήματα, νέες προσεγγίσεις, νέες ιδέες, νέες συνέργειες που μπορεί να είναι game changers.
Νίκος Χαραλαμπίδης
Executive Director, Greenpeace Ελλάδας